*”त्याग, प्रेम आणि जबाबदारीचे प्रतीक – माता रमाई *!”* – प्राजक्ता पांडुरंग कलंबरकर*

भारतीय इतिहासात डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या महान कार्याचा उल्लेख होतो, तेव्हा त्यांच्या मागे उभ्या असलेल्या एका तेजस्वी, कणखर आणि त्यागमूर्ती महिलेचे नाव नक्कीच घेतले जाते – माता रमाई आंबेडकर! बाबासाहेबांच्या यशस्वी वाटचालीमध्ये त्यांचा महत्त्वपूर्ण वाटा होता. आपल्या संसाराचा, इच्छांचा आणि आरामाचा त्याग करून रमाई यांनी बाबासाहेबांना शिकण्यासाठी आणि समाजक्रांतीसाठी प्रेरित केले.
आज, जेव्हा आपण महिलांच्या सबलीकरणाविषयी बोलतो, तेव्हा माता रमाईंचे जीवन हे त्यांच्या संघर्षाच्या प्रेरणादायी कहाण्यांनी भरलेले दिसते. त्याग, प्रेम आणि जबाबदारी या तीन गुणांचे मूर्त स्वरूप असलेल्या माता रमाईंच्या जयंती निमित्त, त्यांच्या शिकवणींवर विचार करूया आणि त्या आपल्या आयुष्यात कशा अंगीकारता येतील, याचा विचार करूया.
१) माता रमाईंचा त्याग – संघर्षमय जीवनाची उजळणी
रमाबाईंचा जन्म ७ फेब्रुवारी १८९८ रोजी दालोजी साठे यांच्या घरी झाला. गरिबी, अशिक्षित समाज आणि सामाजिक बंधनांच्या छायेत त्यांचे बालपण गेले. वयाच्या अवघ्या नऊव्या वर्षी त्यांचे लग्न भीमराव आंबेडकरांशी झाले. त्या वेळी बाबासाहेब शिकत होते आणि पुढे उच्च शिक्षण घेण्यासाठी विदेशात जाणार होते.
एका सर्वसामान्य कुटुंबातील स्त्री म्हणून रमाई यांनी आपल्या संसारासाठी केवळ धान्याची नाही तर स्वप्नांचीही तडजोड केली. बाबासाहेब विदेशात शिक्षण घेत असताना रमाई यांनी अनेक संकटांना सामोरे जाऊन घर सांभाळले. बाबासाहेबांची शिकण्याची जिद्द आणि रमाईंचे त्यागमय प्रेम यामुळेच एक महान समाजसुधारक घडला.
आजच्या महिलांनी माता रमाईंच्या जीवनातून शिकण्यासारखे आहे की स्वतःच्या सुखाचा त्याग करून आपल्या कुटुंबाच्या आणि समाजाच्या प्रगतीसाठी झटणे हेच खरे बलिदान असते.
२) प्रेम – स्वार्थहीन आणि निःस्वार्थ नाते
माता रमाईंचे बाबासाहेबांवरील प्रेम हे केवळ पतिप्रेम नव्हते, तर ते एका संघर्षसाथीचे होते. त्या केवळ त्यांच्या पत्नी नव्हत्या, तर त्या त्यांच्या जीवनातील खऱ्या प्रेरणास्त्रोत होत्या. बाबासाहेबांनी समाजबदलाचे मोठे स्वप्न पाहिले, पण ते पूर्ण करण्यासाठी रमाईंच्या निःस्वार्थ प्रेमाने त्यांना बळ दिले.
आजच्या महिलांनी यातून शिकावे की प्रेम हे केवळ भावनात्मक नव्हे, तर प्रेरणादायी आणि पाठबळ देणारे असावे. वैवाहिक नात्यात एकमेकांच्या स्वप्नांना आणि करिअरला बळ देण्याची मानसिकता असली पाहिजे. केवळ संसाराचा भार उचलणे नाही, तर एकमेकांना यशस्वी करण्यासाठी मदत करणे हेच खरे प्रेम आहे.
३) जबाबदारी – संघर्षाची खरी ताकद
रमाईंचे संपूर्ण जीवन जबाबदारीने भारलेले होते. समाजाच्या कट्टरतेला तोंड देत, बाबासाहेबांना त्यांच्या शिक्षणात मदत केली. त्यांनी गरिबी, आजारपण आणि समाजातील अन्याय यांसमोर हार मानली नाही.
आजच्या महिलांनी यातून शिकावे की घर, नाती आणि समाज यांसाठी जबाबदारीने उभे राहणे हेच स्त्रीशक्तीचे खरे लक्षण आहे. घर सांभाळणे हे महिलांचे कर्तव्य आहे, असे मानले जाते, पण त्याच वेळी स्वतःच्या अस्तित्वासाठी, समाजपरिवर्तनासाठी आणि शिक्षणासाठी महिलांनी पुढे यायला हवे.
४) माता रमाईंचा आजच्या महिलांसाठी संदेश
आज महिला प्रत्येक क्षेत्रात पुढे जात आहेत, पण तरीही काही ठिकाणी त्यांच्या वाट्याला संघर्ष आणि अडथळे येतात. अशा वेळी माता रमाई यांचे जीवन एक दीपस्तंभ आहे.
आजच्या महिलांसाठी माता रमाईंच्या शिकवणी:
✅ शिक्षण हे सर्वोत्तम अस्त्र आहे – स्वतः शिकावे आणि आपल्या कुटुंबाला शिक्षणाची संधी द्यावी.
✅ परस्पर सहकार्य आवश्यक आहे – वैवाहिक नात्यात एकमेकांना प्रोत्साहन द्यावे.
✅ कर्तव्य आणि प्रेम एकत्र असावे – केवळ भावनांनी नाही, तर जबाबदारीने प्रेम करावे.
✅ संघर्षाच्या मार्गावर धैर्याने उभे राहा – परिस्थिती कितीही कठीण असली, तरी हार मानू नका.
५) माता रमाईंच्या स्मृतींना सलाम!
आज आपल्याला बाबासाहेब आंबेडकर यांचे कार्य माहीत आहे, पण त्यामागे रमाईंच्या त्यागाची सावली होती. बाबासाहेबांनी त्यांना “रमा, तू नसतीस तर मी काहीही करू शकलो नसतो” असे म्हटले होते. हेच त्यांच्या महत्त्वाचे स्थान दर्शवते.

आजच्या महिला रमाईंपासून प्रेरणा घेऊन, शिक्षण, प्रेम आणि जबाबदारीची जाण ठेवून समाजात परिवर्तन घडवू शकतात. त्याग हा दुर्बलतेचा नाही, तर तो समाजबदलाची ताकद आहे, हे माता रमाईंच्या जीवनावरून शिकायला मिळते.

माता रमाई यांना कोटी कोटी प्रणाम! त्याग, प्रेम आणि जबाबदारी यांचे मूर्तिमंत उदाहरण आपल्या हृदयात सदैव जिवंत राहो!
“सामाजिक परिवर्तनासाठी समर्पित स्त्रीशक्तीचा सन्मान – माता रमाई जयंतीनिमित्त विनम्र अभिवादन!”

माता रमाई

🔥 संघर्षाच्या ज्वाळेत उजळलेली,
त्यागाच्या प्रकाशात झळाळलेली,
माता रमाई, धैर्याची मूर्ती,
प्रेम, जबाबदारीची सुंदर पूर्ती!

👑 लहान वयात संसार पेलला,
गरीब घराचा भार उचलला,
भीमरावांचे स्वप्न उराशी धरले,
शिकून मोठे व्हावे, मनात बिंबवले!

💖 नव्हती श्रीमंती, नव्हते वैभव,
तरी होती सेवा, त्यागाचा ठेवा,
पतीच्या शिक्षणाला पाठबळ दिले,
स्वतःचे सुखही हसत-हसत विसरले!

🌿 उपाशी पोटीही प्रेम वाहिले,
त्यांच्या स्वप्नांना पंख दिले,
रात्रंदिवस झगडत राहिली,
संपत्ती नव्हे, ज्ञान हेच खरी श्रीमंती सांगत राहिली!

🔥 संघर्षामधून धाडस शिकले,
सहनशीलतेने नवे तेज मिळवले,
बाबासाहेब इंग्लंडला दूर गेले,
पण रमाई संकटांना धीराने भिडले!

💪 संसार, समाज, शिक्षण हे ध्येय,
कर्तव्याचा सोडला नाही कधी मेळ,
बाबासाहेब मोठे होतील, हेच तिचे स्वप्न,
त्यासाठी ती झाली त्यागाची मूळ संकल्पना!

📖 शिक्षणासाठी झटणाऱ्या रमाई,
आजही तुझ्या गाथा अमर आहेत, आई!
स्त्रीसाठी तुझी शिकवण दिव्यासारखी,
धैर्य, प्रेम आणि समर्पणाची जाणीव स्फूर्ती!

🌸 आजच्या स्त्रीसाठी तूच आदर्श,
स्वाभिमान, ध्येय आणि संघर्ष,
स्वतःला विसरून इतरांसाठी झिजली,
समाजबदलाची वाट तूच मोकळी केली!

🙏 माता रमाई, तुझ्या कर्तृत्वाला सलाम,
तुझ्या त्यागाला कोटी कोटी प्रणाम!
तू शिकवलेस – स्त्री ही केवळ सहनशील नाही,
तीच परिवर्तनाची, क्रांतीची दिवटी आहे!

✨ “त्याग, प्रेम आणि जबाबदारीचा मंत्र,
माता रमाई, तुझ्या शिकवणींना वंदन अनंत!” ✨

-

प्राजक्ता पांडुरंग कलंबरकर