सोयाबीनवरील पिवळा मोझॅक या रोगाच्या व्यवस्थापनासाठी एकात्मिक उपाययोजना
संकलक
राजेश डवरे कीटक शास्त्रज्ञ कृषी विज्ञान केंद्र करडा वाशिम तथा तांत्रिक समन्वयक कृषी महाविद्यालय रिसोड
सन्माननीय शेतकरी बंधूंनो सोयाबीन पिकावर आढळून येणारा पिवळा मोझॅक या विषाणूजन्य रोगाचा प्रादुर्भाव मुख्यता बियाण्याद्वारे होतो व या रोगाचा दुय्यम प्रसार पांढरीमाशी या किडीमुळे होतो सोयाबीन वरील पिवळ्या मोझॅक या रोगाचा प्रादुर्भाव झाल्यास सुरुवातीला पानावर पिवळ्या रंगाचे छोटे छोटे चट्टे दिसतात व त्यानंतर पानावर चमकदार पिवळ्या हिरव्या रंगाचे मोठ्या आकाराचे चट्टे दिसतात व पाने पिवळ्या रंगात बदलतात शेंड्याकडील पाने पिवळी पडून आकाराने लहान होतात रोगग्रस्त झाडे खुजी व खुरटी होतात तसेच अशा झाडाला फुलोरा कमी व उशिरा येतो व फुलाचे शेंगात रूपांतरित होण्याचे प्रमाण अत्यल्प राहते तसेच शेंगांमध्ये दाणे कमी भरतात सोयाबीन पिकातील पिवळा मोझॅक या रोगाने प्रादुर्भाव ग्रस्त असलेले झाड अर्धी हिरवी पिवळी पाने असलेले दिसते व असे झाड लांबून ओळखता येते सुरुवातीच्या 75 दिवसात सोयाबीनवर पिवळा मोझॅक या रोगाचा प्रादुर्भाव जर झाला विशेषता सोयाबीन पिकावर या रोगाचा प्रादुर्भाव फुलोरा अवस्थेत झाल्यास सोयाबीन पिकात उत्पादनात लक्षणीय घट येऊ शकते
(A) सोयाबीन पिकावरील पिवळा मोझॅक (YMV) या रोगाच्या प्रतिबंधासाठी काय करावे?
(१) सोयाबीन पिकामध्ये स्थानिक कृषी विद्यापीठाने त्या त्या भागासाठी शिफारस केलेले कीड व रोगासाठी प्रतिकारक असलेल्या सोयाबीनच्या वाणाची लागवड करावी
(२) सोयाबीन पिकाची पेरणी करताना विद्यापीठाने शिफारस केलेल्या अंतरावर योग्य शिफारशीत बियाण्याचा दर राखून पेरणी करावी व अति दाट पेरणी टाळावी तसेच नत्रयुक्त खताचा अवाजवी वापर विशेषता उभ्या पिकात अतिरिक्त नत्रयुक्त खताचा वापर टाळावा
(३) सोयाबीनच्या शेताचे बांध व सोयाबीनचे शेत तनमुक्त ठेवावे तसेच सोयाबीन वरील किडींच्या पूरक खाद्याचा नाश करावा
(४) सुरुवातीला सोयाबीनचे एकटे दुकटे पिवळा मोझॅकग्रस्त झाड शेतात आढळून आल्यास असे झाड शेताबाहेर काढून नष्ट करावे
(५) या रोगाचा दुय्यम प्रसार पांढरी माशी या किडीमुळे होत असल्यामुळे या किडीच्या सनियंत्रणाकरिता व व्यवस्थापनाकरिता सुरुवातीला सोयाबीन पिकामध्ये 15 बाय 30 सेंटिमीटर आकाराचे एकरी 20 ते 25 पिवळे चिकट सापळे पिकाच्या समकक्ष उंचीवर लावावेत
(६) सुरुवातीला सोयाबीन पिकावर विविध किडीच्या प्रतिबंधासाठी पाच टक्के निंबोळी अर्काची फवारणी करावी
(७) वर निर्देशित उपाय योजनेबरोबर सोयाबीन पिकामध्ये वेळोवेळी वेळोवेळी सर्वेक्षण आणि निरीक्षण घेऊन पांढरी माशी या किडीच्या प्रादुर्भावशी जागरूक राहावे व या किडीचा प्रादुर्भाव आर्थिक नुकसानीच्या पातळीच्या बाहेर आढळून आल्यास खालीलपैकी कोणत्याही एका कीटकनाशकाची पांढऱ्या माशीच्या व्यवस्थापनासाठी स्थानिक तज्ञांचा सल्ला घेऊन गरजेनुसार फवारणी करावीThiamethoxam 25 % WG 3 ग्रॅम अधिक दहा लिटर पाणी किंवा

Fonicamid ( फ्लॉणीकॅमीड) 50 % WG 3 ग्रॅम अधिक दहा लिटर पाणी
किंवा
Imidachloprid 17.8 % SL 2.5 मिली अधिक दहा लिटर पाणी
किंवा
Acetamaprid 25% + Bifenthrin 25% WG ( संयुक्त कीटकनाशक) 5 ग्रॅम अधिक दहा लिटर पाणी
यापैकी कोणत्याही एका कीटकनाशकाची पांढऱ्या म्हशीच्या व्यवस्थापनासाठी गरजेनुसार स्थानिक सज्ञांचा सल्ला घेऊन आर्थिक नुकसानीची पातळी पाहून सुरक्षित कीडनाशक वापर तंत्राचा अंगीकार करून गरज असेल तर फवारणी करावी
टीप: वर निर्देशित कीटकनाशकाच्या शिफारसी तदर्थ स्वरूपाच्या असून ( Adhoc स्वरूपाच्या असून) वर निर्देशित सर्व कीटकनाशकाचे लेबल क्लेम शिफारस नाहीत लेबल क्लेम शिफारशी प्रमाणे कीटकनाशके वापरणे तसेच अद्यावत लेबल क्लेम शिफारशीची शहनिशा करून घेणे व स्थानिक तज्ञांचा सल्ला घेणे केव्हाही हितावह असते
राजेश डवरे
कीटक शास्त्रज्ञ कृषी विज्ञान केंद्र करडा वाशिम तथा तांत्रिक समन्वयक कृषी महाविद्यालय रिसोड
टीप : (१) कोणतीही रसायने फवारण्यापूर्वी अद्यावत लेबल क्लेम शिफारशीचा संदर्भ घेऊन लेबल क्लेम शिफारशी प्रमाणेच रसायने फवारणी करावी
(२) रसायने फवारणी करताना सुरक्षित कीडनाशक फवारणी तंत्राचा अंगीकार करावा अनेक रसायनाचे एकत्र मिश्रण करून फवारणी टाळावी व प्रमाण पाळावे
(३) रसायने वापरण्यापूर्वी प्रत्यक्ष तज्ञांचा सल्ला घेऊन योग्य निदान करून लेबल क्लेम शिफारशीप्रमाणेच वापरणे गरजेचे आहे