विषय: कार्यकर्त्यांनी निवडणुका लढवणे हे आता स्वप्नच — आजची लोकशाही, जनता आणि बदलाची दिशा
🔹 परिभाषा — लोकशाही आणि कार्यकर्ता
“लोकशाही म्हणजे सत्ता नव्हे, तर जबाबदारीची वाटणी.”
कार्यकर्ता म्हणजे — जो जनतेच्या समस्या ओळखतो, त्यावर कृती करतो आणि समाजासाठी झटतो — तोच लोकशाहीचा खरा पाया असतो.
परंतु आज कार्यकर्त्याचा हा पाया हळूहळू राजकारणाच्या बाजारात झाकला गेला आहे, जिथे मूल्यांपेक्षा व्यवहार, आणि जनतेपेक्षा जाहिरात महत्त्वाची झाली आहे.
🔹 आधुनिक राजकारणाची व्याख्या (नवीन यंत्रणा)
आजचे राजकारण हे “लोकप्रतिनिधींची निवड” राहिलेले नाही — ते झाले आहे “प्रतिमा निर्माण करण्याचे उद्योगधंदे”:
प्रसार आणि प्रचारासाठी इव्हेंट मॅनेजमेंट कंपन्या,
जनतेला आकर्षित करणारे भव्य मंच आणि जाहिरात मोहीम,
समाजमाध्यमांवरील कृत्रिम लोकप्रियता,
आणि शेवटी, पैसा आणि गुंडगिरीवर आधारित मतांचा व्यापार.
ही नवीन यंत्रणा लोकशाहीपेक्षा अधिक कॉर्पोरेट राजकारण निर्माण करते.
🔹 जनतेच्या मानसिकतेतील बदल
लोकशाहीत दोष फक्त नेत्यांचा नाही, तो लोकांचाही आहे.
आज लोक उमेदवाराच्या बौद्धिकतेकडे नव्हे, तर त्याच्या थाटमाट, गाडी, फलक, आणि प्रसिद्धीकडे पाहतात.
“काम करणारा कार्यकर्ता” दुर्लक्षित होतो,
“थाटात मिरवणारा निष्क्रिय उमेदवार” जिंकतो,
आणि जनता “आवाजावर फिदा” होऊन स्वतःच्या भविष्यावर गदा आणते.
हेच लोकशाहीचे अध:पतन आहे — जेव्हा जनता स्वतःच्या विवेकावर पडदा टाकते.
🔹 कार्यकर्त्याच्या कार्यक्षमतेत होणारा बदल
पूर्वी कार्यकर्ता म्हणजे गावातला न्यायाधीश, समस्येचा उपाय आणि सामाजिक नेता होता.
आज कार्यकर्ता म्हणजे — मोर्चा जमवणारा, बॅनर लावणारा आणि टाळ्या वाजवणारा मनुष्यबळ.
कारणे:🤔👇
- राजकीय पक्षांनी कार्यकर्त्याची भूमिका “सेवक” म्हणून मर्यादित केली.
- बौद्धिक किंवा अभ्यासू कार्यकर्त्याला “अडचणीचा माणूस” समजले जाते.
- त्याच्या प्रामाणिकतेला धनाढ्य उमेदवारांच्या “खिशातील कार्ड” म्हणून वापरले जाते.
- परिणाम — तोच कार्यकर्ता नंतर विस्थापित, उपेक्षित आणि मानसिकदृष्ट्या थकलेला राहतो.
🔹 जनतेच्या नजरेत कार्यक्षमतेची नवी व्याख्या
आज कार्यक्षमतेचे मापन — तुमच्या ज्ञानाने नाही, तर तुमच्या उपस्थितीच्या शोभेने होते.
ज्याच्याकडे गाडी, माणसे आणि पैसे — तो “यशस्वी.”
ज्याच्याकडे विचार, ज्ञान आणि ईमानदारी — तो “अयशस्वी.”
ही उलटसुलट मूल्यव्यवस्था समाजात नीतिविहीन लोकशाही घडवत आहे.
🔹 परिणाम — समाज आणि शासनावर
- निवडून आलेले प्रतिनिधी बौद्धिकदृष्ट्या कमकुवत, त्यामुळे निर्णयप्रक्रियेत अभ्यासाचा अभाव.
- जनहित बाजूला ठेवून कंत्राटी राजकारणाचा प्रसार.
- शहरं व गावं विकासाऐवजी दिखाव्याच्या स्पर्धेत अडकली.
- प्रशासनात भ्रष्टाचार, नेत्यांत अहंकार, आणि जनतेत उदासीनता.
या सर्वामुळे “लोकशाही” ही फक्त “मतदानाची प्रक्रिया” राहिली आहे — विचारांची प्रणाली राहिली नाही.
🔹 उपाय आणि सुधारणा आराखडा
1️⃣ जनजागृती आणि शिक्षण🤔
मतदारांना राजकीय साक्षरता शिकवणे: “चांगला उमेदवार कोण?”
प्रत्येक गावात लोकशाही संवाद सत्रं — नेत्याचे काम काय असते हे समजावणे.
शाळा-कॉलेजमध्ये “लोकशाही नैतिकता अभ्यासक्रम.”
2️⃣ पक्षांतर्गत पारदर्शकता
उमेदवारी ठरवताना सार्वजनिक पात्रता निकष: शिक्षण, सामाजिक कार्य, भ्रष्टाचारमुक्त इतिहास.
पक्षांनी आर्थिक पारदर्शकता जाहीर करावी.
3️⃣ कार्यकर्त्यांची स्वतंत्र मंच
“बौद्धिक कार्यकर्ता संघ” — राजकीय पक्षांपासून स्वायत्त.
अभ्यास, सामाजिक प्रकल्प आणि धोरण विश्लेषणावर आधारित कार्य.
एकत्र येऊन “लोकसत्ता नव्हे, जनसत्ता” मजबूत करणे.
4️⃣ नवीन नेतृत्व पद्धत
मतदारसंघानुसार थेट उमेदवार निवड प्रक्रिया (जनसभेत चर्चा व पारदर्शक मतदान).
नेत्यांवर “वार्षिक कामगिरी अहवाल” बंधनकारक करणे.
🔹 आजची लोकशाही आणि जनता — एक आरसा
लोकशाही ही “आपल्या हाती दिलेली तलवार” आहे — पण आपणच तिचं शस्त्र न बनवता तिची जत्रा केली आहे.
जनता नेत्याला जबाबदार ठेवत नाही.
मत विकले जाते, विचार हरवतात.
आणि कार्यकर्त्याची ओळख — बौद्धिक नव्हे, तर बॅनरवाल्याची बनली आहे.
🔹 अंतिम चिंतन
“कार्यकर्त्यांनी निवडणुका लढवणे हे आता स्वप्न झाले नाही — तर लोकशाहीचे अपयशाचे लक्षण झाले आहे.”
पण प्रत्येक स्वप्नाला जागवणारे काही विचारवंत असतात — आणि आज त्या विचारवंत कार्यकर्त्यांना पुन्हा जागं होण्याची वेळ आली आहे.
✊ “पैशाने नाही, विचाराने लढा — आणि मगच लोकशाही वाचेल.”
Leave a Reply